Opieka na nowo

Już jutro obchodzimy Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego, który ponownie przypomina, że dbałość o psychikę jest równie ważna, jak troska o ciało. W opiece nad osobami starszymi w Niemczech ten temat nabiera szczególnego znaczenia. Seniorzy, którzy często mierzą się z samotnością, chorobami przewlekłymi czy ograniczeniami fizycznymi, są szczególnie narażeni na problemy natury psychologicznej. Mówiliśmy już o tym, jak istotna jest równowaga emocjonalna u osób sprawujących opiekę. Dziś przyjrzyjmy się jednak drugiej stronie tej relacji – czyli emocjom i wyzwaniom, z którymi zmagają się podopieczni.

Najczęstsze problemy psychologiczne seniorów

Starzenie się organizmu niesie ze sobą nie tylko zmiany fizyczne, ale też psychiczne. Wśród najczęściej występujących problemów psychologicznych u seniorów można wyróżnić: depresję, zaburzenia lękowe, choroby otępienne, bezsenność oraz stany obniżonego nastroju wynikające z samotności i utraty sensu życia.

• Depresja u osób starszych często jest bagatelizowana zarówno przez samych seniorów, jak i ich otoczenie. Objawy, takie jak apatia, brak energii, utrata apetytu czy trudności z koncentracją, bywają mylone ze „zwykłymi” oznakami starzenia. Tymczasem nieleczona depresja prowadzi do pogłębienia izolacji, a w skrajnych przypadkach nawet do myśli samobójczych.
• Zaburzenia lękowe objawiają się nadmiernym zamartwianiem o zdrowie, finanse czy o przyszłość. Osoby starsze mogą odczuwać nieustanny niepokój, trudności ze snem, a nawet dolegliwości somatyczne – bóle brzucha, drżenie rąk, kołatanie serca.
• Choroby otępienne to kolejne poważne schorzenia wieku podeszłego. Wpływają one nie tylko na pamięć, ale też na emocje – senior może stawać się rozdrażniony, podejrzliwy lub wycofany. Opiekunka musi wykazać się ogromną cierpliwością i empatią, ale też czujnością wobec zmian w zachowaniu podopiecznego.
• Bezsenność, apatia czy poczucie pustki po utracie bliskich również są dużym problemem wśród seniorów. Wielu z nich, zwłaszcza tych mieszkających samotnie, tęskni za rodziną, młodością i dawnym życiem. Brak codziennych kontaktów społecznych oraz ograniczona mobilność potęgują poczucie wyobcowania.

Przyczyny i źródła problemów psychologicznych

Problemy psychiczne u osób w podeszłym wieku mają wiele przyczyn, zarówno biologicznych, jak i środowiskowych. Zmiany hormonalne, choroby (np. cukrzyca, nadciśnienie, choroby serca) czy przewlekły ból wpływają bezpośrednio na nastrój i kondycję psychiczną. Nie mniej istotne są czynniki społeczne. Seniorzy często doświadczają utrudnionych kontaktów z bliskimi, poczucia bycia ciężarem lub utraty roli społecznej. Do psychologicznych źródeł problemów należy też lęk przed utratą kontroli nad życiem, świadomość przemijania i nieuchronności śmierci. U niektórych seniorów pojawia się frustracja związana z zależnością od innych, zwłaszcza od opiekunki, co może prowadzić do napięć emocjonalnych i konfliktów.

Jakie objawy powinny zaniepokoić opiekunkę?

Pierwsze objawy problemów psychicznych można łatwo przeoczyć. Bliscy seniora musza więc zachować czujność i obserwować wszelkie drobne zmiany, jakie zachodzą w nastroju i codzienności osoby starszej. Tutaj często kluczową rolę odgrywa opiekunka pracująca w Niemczech. To właśnie ona spędza z seniorem najwięcej czasu i może jako pierwsza zauważyć niepokojące sygnały.

Do typowych objawów problemów psychologicznych należą:

• utrata zainteresowań,
• wycofanie społeczne,
• drażliwość,
• problemy ze snem,
• spadek apetytu,
• nadmierna senność lub płaczliwość.

Senior może też częściej mówić o przeszłości, unikać rozmów o przyszłości, odczuwać silne poczucie winy lub niechęć do kontaktu z otoczeniem. Czasami zmiany są subtelne – podopieczny staje się bardziej cichy, przestaje dbać o siebie, unika jedzenia czy rozmów. Takich symptomów nie należy ignorować, gdyż mogą świadczyć o rozwijającej się depresji lub innym zaburzeniu psychicznym.

W przypadku, gdy objawy są nagłe, intensywne lub towarzyszą im objawy somatyczne (np. znaczna utrata wagi, problemy z pamięcią, dezorientacja), należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem rodzinnym lub neurologiem. Dolegliwości mogą bowiem być wynikiem zmian w mózgu lub chorób, które wymagają leczenia farmakologicznego. Z kolei psycholog lub psychoterapeuta będzie odpowiednim wsparciem, gdy senior przeżywa trudne emocje. Wskazania do konsultacji to chociażby chroniczny smutek, lęk, trudności adaptacyjne po przeprowadzce, utracie partnera czy po prostu zagubienie emocjonalne. W Niemczech wielu seniorów ma dostęp do specjalistów psychologii geriatrycznej, często także w ramach wizyt domowych lub terapii online.

Codzienne metody radzenia sobie z psychicznymi dolegliwościami

Nie wszystkie problemy wymagają natychmiastowej interwencji medycznej. Zdarza się, że skutek przynosi już drobna, codzienna profilaktyka i wsparcie emocjonalne. Utrzymanie stałego rytmu dnia, aktywności fizyczne i umysłowe, kontakt z ludźmi, spacery na świeżym powietrzu i czas na relaks mogą znacząco poprawić nastrój seniora. Ważna jest również stymulacja umysłowa. Czytanie, gry logiczne, wspólne oglądanie zdjęć czy rozmowy o dawnych czasach pomagają utrzymać pamięć i pozytywne nastawienie. Należy pamiętać, że każdy senior ma inne potrzeby: jednemu pomoże spokojna muzyka i cisza, drugiemu rozmowy i towarzystwo. Najistotniejsze jest jednak okazywanie cierpliwości i szacunku. Podopieczny, który czuje się wysłuchany, zrozumiany i potrzebny, znacznie lepiej radzi sobie z emocjami.

Jak opiekunka może zadbać o komfort, bezpieczeństwo i lepszy humor seniora? Przede wszystkim tworząc dla niego bezpieczne i serdeczne środowisko emocjonalne. Osoby starsze reagują bardzo silnie na ton głosu, gesty i atmosferę w domu. Uśmiech, spokojna rozmowa, ciepłe słowo – to często więcej niż najlepsze lekarstwo. Opiekunka powinna też zadbać o poczucie sprawczości seniora. Warto pozwalać mu samodzielnie podejmować drobne decyzje, np. co zje na śniadanie czy w co się ubierze. Daje to poczucie kontroli i szacunku, co znacząco wpływa na jego nastrój. Nie bez znaczenia jest także higiena psychiczna samej opiekunki. Osoba zmęczona, zestresowana i pozbawiona wsparcia nie będzie w stanie skutecznie pomagać swojemu podopiecznemu. Równowaga emocjonalna obu stron to fundament dobrej opieki.

Podsumowanie

Problemy psychologiczne osób starszych to temat, który wymaga wrażliwości, wiedzy i czujności. Zrozumienie przyczyn oraz umiejętność rozpoznania pierwszych objawów i właściwa reakcja opiekunki mogą znacząco poprawić jakość życia seniora. Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego to dobra okazja, by przypomnieć sobie, że zdrowie psychiczne nie zna wieku, a troska o emocje, empatia i obecność drugiego człowieka to najskuteczniejsze lekarstwo na samotność i lęki starości.