Opieka na nowo

Starzenie się to naturalny proces, który dotyczy każdego człowieka. Wraz z upływem lat ciało traci dawną sprawność, a umysł staje się mniej elastyczny. Kiedy jednak senior zaczyna „zapominać się” coraz częściej, trudno mu rozpoznać bliskich, gubi się w znanych miejscach – może to być sygnał poważnego schorzenia, jakim jest otępienie starcze. To zaburzenie, które w sposób stopniowy, lecz nieubłagany, odbiera osobie chorej wspomnienia, umiejętności i niezależność. W tym artykule przyjrzymy się nieco bliżej tej chorobie. Zbadamy jej przyczyny, przebieg i dowiemy się wspólnie, jak otoczyć opieką chorego seniora.

Czym jest otępienie starcze?

Otępienie starcze, towarzyszące między innymi demencji, to zespół objawów wynikających z postępującego uszkodzenia komórek nerwowych w mózgu. Objawia się pogorszeniem pamięci, orientacji, myślenia, rozumienia i zdolności uczenia się. W przeciwieństwie do fizjologicznego starzenia, otępienie ma charakter chorobowy i prowadzi do utraty samodzielności. Najczęściej diagnozuje się je u osób powyżej 65. roku życia, ale jego początki mogą wystąpić znacznie wcześniej.

Otępienie może współistnieć z różnymi chorobami neurodegeneracyjnymi – najczęściej z chorobą Alzheimera, Parkinsona, chorobami naczyniowymi mózgu, otępieniem z ciałami Lewy’ego czy chorobą Picka. Nierzadko towarzyszą mu również: depresja, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, miażdżyca i inne schorzenia wpływające na ukrwienie mózgu. Ich obecność może nasilać objawy choroby otępiennej i przyspieszać jej rozwój.

Głównym czynnikiem ryzyka rozwoju otępienia jest wiek. Z biegiem lat w mózgu zachodzą nieodwracalne zmiany. Zmniejsza się liczba neuronów, pogarsza przewodnictwo impulsów nerwowych i spada zdolność regeneracji tkanek. Mózg staje się bardziej podatny na uszkodzenia, niedotlenienie i stres oksydacyjny. Oprócz tego seniorzy częściej cierpią na choroby przewlekłe, które dodatkowo obciążają układ nerwowy. Wielu naukowców podkreśla również rolę tzw. rezerwy poznawczej, czyli zasobu połączeń nerwowych budowanych przez całe życie. Osoby, które były aktywne umysłowo, podejmowały wyzwania intelektualne i społeczne, mają szanse zachować sprawność poznawczą na dłużej. Z kolei wieloletnia izolacja, brak stymulacji umysłowej czy zaniedbywanie zdrowia mogą przyczynić się do szybszego rozwoju demencji.

Przyczyny rozwoju otępienia starczego

Rozwój otępienia starczego może mieć różne przyczyny i zwykle jest złożoną kwestią. Najczęściej wynika z odkładania w mózgu patologicznych białek, takich jak beta-amyloid i tau, które prowadzą do degeneracji neuronów. W przypadku otępienia naczyniowego do uszkodzeń dochodzi na skutek wielokrotnych mikro-udarów i przewlekłego niedokrwienia mózgu.

Wśród czynników ryzyka wymienia się:

• predyspozycje genetyczne,
• choroby układu krążenia,
• nadciśnienie,
• cukrzycę,
• otyłość,
• palenie papierosów i nadużywanie alkoholu.

Coraz częściej lekarze zwracają również uwagę na wpływ stresu, depresji, zaburzeń snu i długotrwałej samotności, które mogą negatywnie oddziaływać na mózg. Jak to się dzieje? Styl życia ma bezpośredni wpływ na zdrowie mózgu. Osoby, które w przeszłości prowadziły aktywny tryb życia, dbały o zrównoważoną dietę, rozwijały zainteresowania i utrzymywały relacje społeczne, zwykle lepiej radzą sobie z procesami starzenia. Ruch i stymulacja umysłowa sprzyjają tworzeniu nowych połączeń neuronowych, które mogą redukować ryzyko chorób otępiennych. Z kolei brak aktywności, siedzący tryb życia, uboga dieta oraz przewlekły stres osłabiają odporność organizmu i zwiększają ryzyko takich schorzeń. Znaczenie mają także wieloletnie zaniedbania zdrowotne. Nieleczone nadciśnienie, cukrzyca czy miażdżyca mogą stopniowo doprowadzić do zmian w naczyniach mózgowych, które w konsekwencji skutkują otępieniem.

Objawy otępienia starczego i pierwsze symptomy

Otępienie starcze rozwija się powoli, dlatego łatwo zlekceważyć wczesne objawy. Pierwszym sygnałem bywa pogorszenie pamięci krótkotrwałej – senior zapomina, co robił przed chwilą, nie pamięta rozmów, odkłada przedmioty w przypadkowe miejsca. Z czasem pojawiają się trudności w planowaniu, liczeniu, orientacji w przestrzeni i komunikacji. Chory zaczyna gubić się w znanych okolicach, ma problem z rozpoznawaniem bliskich, może stawać się podejrzliwy, agresywny lub apatyczny. Zmiany nastroju, lęk, zaburzenia snu czy zaniedbywanie higieny to kolejne symptomy, które powinny zwrócić uwagę opiekunki. Im szybciej zostaną rozpoznane, tym prędzej rozpocznie się leczenie spowalniające rozwój choroby.

Czy otępienie starcze można wyleczyć?

Otępienie starcze jest chorobą nieuleczalną, jednak jej przebieg można łagodzić i spowalniać. Współczesna medycyna oferuje leczenie objawowe, które ma na celu poprawę jakości życia chorego. Oprócz farmakoterapii warto zaangażować seniora w terapię zajęciową, ćwiczenia pamięci, muzykoterapię i zapewnić regularny kontakt z otoczeniem. Ważna jest także kontrola chorób współistniejących oraz wsparcie psychologiczne – zarówno dla pacjenta, jak i jego opiekunów.

Niezwykle istotna jest także profilaktyka. Otępienie starcze to choroba, która szybko postępuje, dlatego nawet w jej trakcie dobrze jest zadbać o swoje zdrowie i pamięć. Pomoże w tym aktywność fizyczna, odpowiednio zbilansowana dieta i ćwiczenia umysłowe. Szczególnie dobroczynna będzie dieta śródziemnomorska, bogata w warzywa, ryby, oliwę z oliwek i orzechy. Taki jadłospis dostarcza organizmowi składników chroniących neurony przed stresem oksydacyjnym. Ruch natomiast poprawia ukrwienie mózgu, a kontakt z ludźmi zapobiega izolacji i depresji.

Codzienność opiekuna osoby z otępieniem

Opieka nad osobą z otępieniem to wyzwanie, które wymaga nie tylko wiedzy, ale i ogromnych pokładów cierpliwości. Senior stopniowo traci samodzielność i powoli zaczyna potrzebować pomocy przy coraz prostszych czynnościach. Zdarza się też, że jego zachowanie staje się nieprzewidywalne. Dla opiekuna to ciągła praca emocjonalna, w której kluczową rolę odgrywa zrozumienie i empatia.

Jak pomóc choremu podopiecznemu? Warto stworzyć mu spokojne, bezpieczne otoczenie, wprowadzić stały rytm dnia i ograniczyć liczbę bodźców. Pomocne okażą się oznaczenia szafek, kalendarz z planem dnia czy duży zegar. Opiekun powinien również pamiętać o własnych potrzebach – korzystać ze wsparcia innych, robić przerwy i dbać o swoje zdrowie psychiczne, aby uniknąć wypalenia.

Budując relację z osobą chorą na otępienie starcze, należy pamiętać o szacunku, cierpliwości i życzliwości. Staraj się angażować podopiecznego w codzienne, lżejsze prace. Może ugotuje z Tobą obiad, podleje kwiaty na parapecie czy zetrze kurze? Takie drobne czynności pomogą mu na nowo poczuć się potrzebnym. I pamiętaj, żeby chwalić seniora za każdą podjętą próbę i za najmniejsze sukcesy. A dla Ciebie niewątpliwą pomocą będą nowoczesne technologie. Ustaw sobie w telefonie przypomnienia o lekach; możesz też zainstalować aplikację zdrowotną czy zaproponować rodzinie zakup zegarka monitorującego stan zdrowia. I przede wszystkim na bieżąco współpracuj z bliskimi seniora i lekarzem.

Podsumowanie

Otępienie starcze jest chorobą, która stopniowo odbiera człowiekowi pamięć, samodzielność i kontakt ze światem. Choć nie da się jej wyleczyć, można poprawić jakość życia chorego za pomocą odpowiedniej opieki, leczenia i codziennego wsparcia. Kluczową rolę gra tutaj opiekunka oraz jej wiedza, zrozumienie i empatia. Warto pamiętać, że najważniejsze dla osoby chorej jest poczucie odrębności. Daj więc podopiecznemu odczuć, że mimo choroby otoczenie nadal dostrzega w nim człowieka.